Racjonalizacja

Carl Jung napisał, że oceniamy, ponieważ nie jesteśmy w stanie zrozumieć. Czy jednak zrozumienie jest możliwe? Czy jesteśmy w stanie przeniknąć w pełni drugiego człowieka? Zrekonstruować rzeczywiste motywy jego działań? Dotknąć genezy jego postaw i zachowań? Zeskanować jego umysł i emocje? 

Takie próby zawsze kończą się jakąś formą racjonalizacji - a ta jest przecież tylko sztuczną formą narzucaną na nieprzeniknioną, niewyjaśnialną rzeczywistość. Formą, za pomocą której uporczywie staramy sobie wyjaśnić chaotyczny świat. Narzucić mu jedyną słuszną interpretację. Uczynić bardziej przyjaznym i bezpiecznym. Zachować nad nim kontrolę. By poczuć się lepiej. 

Spotykajac drugą osobę budujemy sobie jej wyobrażenie. To naturalne. Mamy tendencję do nadawania sensu postawom i zachowaniom innych ludzi. Szukamy przyczyn ich działań. Uruchamia się mechanizm atrybucji. Problem pojawia się kiedy nasze wyobrażenie zaczyna nas ograniczać. Kiedy wszelkie przejawy aktywności drugiej osoby przesiewamy przez sito wytworzonego obrazu. Przestajemy słuchać i uważnie patrzeć. Skupiamy się na tym naszym: "już wiem kim jesteś. Już wszystko wiem". To bardzo wygodne, ale też niezwykle blokujące rozwój.

Czy komunikat „wiem, dlaczego tak robisz” nie jest czasem przejawem opresji? Czy istotnie wiemy? Czy istotnie wiemy? Czy rzeczywiście tak łatwo udaje się rozpracować intencje innej osoby? Czy próbując na siłę zracjonalizować jej zachowania nie stosujemy wobec niej jakiejś subtelnej formy przemocy? Narzucając drugiemu człowiekowi naszą własną historię o nim samym dokonujemy wszakże zamachu na jego "ja". Zubożamy go przykrawając do naszych wyobrażeń. Wtłaczamy w sztywną matrycę naszych wizji. Podporządkowujemy subiektywnej narracji - tak jak nam wygodnie. 

Racjonalizując szkodzimy także sami sobie. Zamykamy się w klatce projekcji. Zadręczamy się analizami i koncepcjami. Konstruujemy tezy, których nie da się weryfikować. Snujemy teorie nieprzekładalne na rzeczywistość.

Może jedyną rzeczą jaką możemy zrobić w kontakcie z drugim człowiekiem (na którym nam zależy), to po prostu być z nim. Towarzyszyć mu. Akceptować go takim, jakim jest. Wspierać na drodze, którą zmierza. Bez próby wrzucenia w interpretacyjny schemat. "Inteligentny człowiek, pisze Jen Knox, potrafi wszystko zracjonalizować. Mądry nie próbuje".

Tomasz Tokarz