niedziela, 17 kwietnia 2016

Szkoła a społeczeństwo

"Pewniki jednej epoki stają się problemami następnej" (R. H. Towney)

Kiedy w połowie XIX wieku w państwie pruskim wprowadzono obowiązek szkolny a samą szkołę zorganizowano na podobieństwo fabryki (w której nauczyciele stali się obsługiwaczami pasa transmisyjnego przekazującego wiedzę z podręczników do kajetów uczniów), wydawało się to funkcjonalne - z punktu widzenia ówczesnej racjonalności. Chodziło o zlikwidowanie analfabetyzmu - z jednej strony, z drugiej - o wyprodukowanie jednolicie wykształconego materiału ludzkiego, który można było wykorzystać w gospodarce lub na froncie (młodzieniec, który przeszedł cykl kształcenia otrzymał solidną dawkę propaństwowej propagandy - z większym zapałem ginął potem w okopach I wojny światowej).

W pewnym sensie spełniło to swoją funkcję. Umożliwiło szybszy wzrost przemysłowy i w jakimś stopniu przełożyło się na wzrost świadomości ogółu społeczeństwa. Nic dziwnego, że taki model szybko przejęły inny kraje (Japonia, USA, po 1918 także Polska). Niemniej, to co się sprawdzało w epoce industrialnej niekoniecznie sprawdza się dzisiaj. Zmienił się kontekst społeczny. Konfrontujemy się z innego rodzaju trudnościami. To co kiedyś służyło rozwojowi wspólnoty, dzisiaj może okazać się balastem. Dlatego warto poddać rewizji pewniki, które organizowały sposób myślenia naszych poprzedników. Takie jak, przymus szkolny, system klasowo-lekcyjny, wertykalne relacje na linii nauczyciel - uczeń i wiele innych.

Przytoczyć warto anegdotę o eksperymencie myślowym przeprowadzonym przez grupę amerykańskich naukowców, którzy zastanawiali się, które z elementów naszego świata zaskoczyłyby przybysza z przeszłości (sprzed dwóch stuleci). Doszli do wniosku, że zadziwiłoby go niemal wszystko. Większość elementów rzeczywistości uległa znaczącej zmianie. Poza dwoma instytucjami. Te podróżnik w czasie rozpoznałby natychmiast. Pierwszą jest więzienie, drugą - szkoła. Nawet jeśli to zmyślona opowieść, to brzmi przekonująco...

Tomasz Tokarz

sobota, 16 kwietnia 2016

Nigdy nie żałuj...

"Nigdy nie żałuj, że mogłeś coś zrobić w życiu a tego nie zrobiłeś. Nie zrobiłeś, bo nie mogłeś" (S. Lem, "Szpital przemienienia").

To jeden z moich ulubionych cytatów. Zawiera się w tym dwóch zdaniach sens narracji o życiu. Robimy tyle, ile na danym etapie możemy zrobić. Tyle, na ile pozwalają nam nasze zasoby, nasza wiedza, nasza świadomość, nasze doświadczenie. Gdybyśmy potrafili postąpić inaczej, to byśmy postąpili. Gdybyśmy mieli więcej siły, odwagi czy mądrości. Ale nie mieliśmy. Zaakceptujmy zatem to, że nam nie wyszło. Wyciągnijmy z tego wnioski na przyszłość. I przede wszystkim - wybaczmy sobie.

Tomasz Tokarz

Wiara

Ostatnio zaskakująco często zadawane jest mi pytanie: czy jestem wierzący. Zawsze miałem racjonalno-analityczne podejście do świata. Potrzebowałem zważyć i zmierzyć, by przyjąć. Musiałem zrozumieć, by uwierzyć (Intelligo ut credam, parafrazując św. Anzelma).

Trudno mi być wyznawcą konkretnej religii, kiedy widzę jak często służą partykularnym interesom. Poza tym nie przemawiają do mnie rytuały...

Jednocześnie nie moge być ateistą, kiedy patrzę na pogubione masy, próbujące zapełnić pustkę jałową pogonią za iluzjami, błyskotkami, zabawkami. Masy podzielone na skonfliktowane, walczące ze sobą plemiona. Ciężko przyjąć, że ludzkość mogłaby zbawić samą siebie.

Ucieczka od Boga nie nada naszemu życiu sensu, nie odpowie na najważniejsze pytania, nie rozwiąże trudności, z jakimi się zmagamy. Pozostawia nas samotnymi w obliczu otchłani.

Odpowiadam zatem, że wierzę - w jakaś moc, która przekracza nasze wyobrażenia. Niepojmowalną. Pierwszą przyczynę i ostateczny cel. Nasze źródło i brzeg, na którym spoczniemy. Czyste dobro, prawdę i piękno. Moc, która nas chroni. W Boga Ojca. Wierzę także, że jeśli zwrócimy się ku niej zyskamy spokój. Oczyści nas i wyzwoli. Pozwoli nam być lepszymi ludźmi. Myślę też, że każdy z nas nosi cząstkę tej mocy w sobie i w sobie winien jej szukać.

Jeśli tę moc nazwać bogiem, to tak... "Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, factorem caeli et terrae..."

Tomasz Tokarz


czwartek, 14 kwietnia 2016

Wewnętrzne dziecko



Nie bądź dzieckiem", "Dorośnij", "Nie zachowuj się infantylnie". Dzieciństwo nie ma dobrej prasy. Kojarzone jest ze stanem niedoskonałości, ułomności, niemal prymitywności. Mocno ugruntowane jest przekonanie o konieczności przezwyciężenia stanu dzieciństwa i poprowadzeniu młodego człowieka ku dojrzałości. Upatruje się w tym istotę wychowania. Dziecku przeciwstawiany jest poważny, racjonalny, doskonały dorosły, który wie, jak żyć. Jednak czy można się nim stać lekceważąc to, co dziecięce? Kasując w sobie wewnętrzne dziecko? Czy nie zatracamy przez to czegoś ważnego? 

Czym jest dziecięcość? Wszystkim tym, co emocjonalne, szczere, autentyczne. Co wiąże się z wyrażaniem siebie. Co pozwala na autonomiczne przeżywanie świata, doświadczanie go w spontaniczny sposób. Co dotyczy naturalnej ciekawości i pasji odkrywania. Co umożliwia kontakt z naszymi uczuciami: radościami i smutkami. Tym, co intuicyjne - nie przykryte konwenansami, przekonaniami, sztucznymi normami. Uosabia nasze pragnienia, marzenia, potrzeby - stłumione przez socjalizację. 

Jeśli nie zatroszczymy się o nasze wewnętrzne dziecko, nie postaramy się go oswoić i zrozumieć, jeśli wyprzemy je - to doprowadzimy jedynie do spięcia. Nasza dziecięcość przekształci się w swą karykaturę. Pozostanie istotnie niedojrzała. Skarleje. Struchleje. W sytuacji stresu objawi się złością, fochem, przemocą emocjonalną, agresją, hejtem (którego tak wiele w sieci), kompulsywnymi reakcjami wynikającymi z dysonansu między tym, co narzucone a tym, co skrywane w środku. 

Odpowiedzialny dorosły kierujący się rozumem, winien iść w parze z emocjonalnym dzieckiem. Nie walczyć z nim, nie odsyłać do kąta, nie karcić lecz rozmawiać, dialogować, uważnie słuchać jego głosu. Polubić je w sobie. Jest w nim bowiem to, co wyraża nasze najgłębsze "ja"...

Tomasz Tokarz

środa, 13 kwietnia 2016

Wychowanie to nie tresura

Ważne, by w pracy z dzieckiem nie mylić wychowania z tresurą. Celem tresury jest podporządkowanie tresowanego naszej woli. Skłonienie do wykonywania takich czynności, jakie chcemy, by robił. Bez liczenia się z jego podmiotowością, autonomią, rzeczywistymi potrzebami. Traktujemy go wówczas jak plastelinę, z której możemy ulepić dowolne kształty.

Tresura realizowana jest poprzez wymuszanie na tresowanym (za pomocą systemu nagród i kar, obietnic i gróźb) wielokrotnego powtarzania pewnych działań w jednakowych okolicznościach, co ma wykształcić w nim pożądane odruchy ("Skacz, jak ci każę, będę patrzył jak skaczesz! Encore, encore, jeszcze raz"). Istotą, sednem wychowania jest coś innego. Ma inne cele i techniki. Czyż nie?

Tomasz Tokarz

Korepetycje

Czytam właśnie o niezwykłym rozkwicie usług korepetytorskich. Korzysta z nich podobno połowa licealistów. Równie wysoki wskaźnik dotyczy gimnazjów. Zjawisko to świadczy ewidentnie, że szkoła nie jest w stanie osiągnąć nawet swoich własnych prostych celów - czyli przekazać wiedzy, której wymaga. Jest z punktu widzenia własnej logiki zupełnie niefunkcjonalna. A cóż dopiero mówić o zapewnieniu dzieciom rozwoju na miarę wyzwań XXI wieku.

Co więcej - jeśli tak wielu uczniów korzysta z korepetycji to można zakwestionować bezpłatność szkolnictwa w Polsce. Z boku wygląda to tak: uczeń ma obowiązek chodzić do szkoły (pod groźbą sankcji karnych). Jest co prawda darmowa ale tylko w wersji minimum, która niczego nie gwarantuje. Stawia wymagania, do których spełnienia nie wystarcza jednak korzystanie z jej elementarnej oferty. Konieczne jest wykupienie rozszerzonego pakietu i to niejednokrotnie u tych samych nauczycieli (częściej - u ich kolegów/koleżanek). Im masz więcej pieniędzy, tym więcej dodatkowych opcji możesz nabyć - zwiększając szanse na powodzenie w grze. Trochę kiepsko...

Tomasz Tokarz

wtorek, 12 kwietnia 2016

Jeszcze o ocenianiu

(...) "jesli ktoś pisze, że ocenianie jest szkodliwe, to znaczy, że pojęcia o edukacji nie ma. Mało tego, nie ma pojęcia również o tym co sami uczniowie myślą o ocenianiu... Po prostu nie zna się... szkoda tylko, że zabiera głos w tak ważnych sprawach.Może Panie Tokarz w ogóle przestańmy uczyć, oceniać, wymagać, być obowiązkowym ... bawmy się!!! Życie jest takie piękne!!!!"

Mój tekst o szkodliwości oceniania wywołał pewien opór, który zamanifestował się na jednym z portali zarzutami, że nie znam edukacji oraz życia. Że ograniczenie oceniania niechybnie spowoduje wytworzenie neurotycznego pokolenia nieudaczników i samobójców.

Rozumiem źródła sprzeciwu. Tendencję do oceniania mamy zaszczepianą od małego. Trudno nam sobie czasem wyobrazić działanie bez stałej zewnętrznej oceny (która jest de facto przejawem kontroli). Jeśli od małego przyzwyczaimy dzieci, że wszystko, co zrobią musi być ocenione przez kogoś z zewnątrz (według skrupulatnie opracowanej zuniformizowanej skali lub subiektywnej opinii osoby obsadzonej w roli) to ciężko im będzie się z tego uwolnić. Jeśli wmówimy im, że bez arbitralnego stopnia ich aktywność nie ma sensu - to rzeczywiście będą później prosić o noty ("powiedz mi, ile jestem wart"). Nie będa potrafiły samodzielnie oszacować swego potencjału. Uzależnimy je od zewnętrznej weryfikacji. Trudno im będzie potem zbudować autonomicznie poczucie własnej wartości.

Tak - zauważam, że młodzi ludzie po latach spędzonych w szkole chcą być oceniani. Z czego to jednak wynika? Z naturalnej potrzeby czy wdrożenia w pewien wzorzec? Być może nie wiedzą, jak to jest: nie być ocenianym. Może po latach obrabiania cyframi nie potrafią działać z czystej ciekawości i chęci odkrycia. Może istotnie funkcjonują dla stopni - czyli dla dopasowania się do cudzych opinii.

Czy to jednak wynika z głębokiej wrodzonej potrzeby? Dziecko uczy się chodzić i mówić bez stymulowania stopniami. Ma w mózgu swój własny ośrodek nagrody. Po co go zaburzać sztucznymi motywatorami? Zadajmy sobie w środku pytanie: czy naprawdę tak lubimy być oceniani przez innych? Czy daje nam to frajdę? Czy pomaga lepiej zrozumieć siebie? Pomaga lepiej komunikować się z otoczeniem?

A co do kwestii poruszonej na początku tekstu. Tak, przestańmy pouczać, oceniać, stawiać schematyczne wymagania, zarzucać oczekiwaniami. Bawmy się, twórzmy, konstruujmy, projektujmy, realizujmy swoje pasje, działajmy - dla samych siebie, dla swojej rodziny, dla innych ludzi. Czy nie na tym polega istota edukacji? Istota życia?

Tomasz Tokarz

Dziecko jak przyjaciel

Traktuj własne dziecko tak jak przyjaciela, którego akceptujesz, takim jaki jest, któremu ufasz, za którego czujesz się odpowiedzialny. Czy tresujesz swych przyjaciół, manipulujesz nimi, bijesz ich z zimna krwią, kiedy nie chcą wykonywac Twych poleceń? Czy naprawdę uważasz że przyjaciela można rozpieścić okazując mu szacunek i miłość?

Tomasz Tokarz

niedziela, 10 kwietnia 2016

Paraliżująca ocenność

Wiele eksperymentów ukazało, że obecność oceniającego obserwatora (kontrolera postępów) działa paraliżująco na osoby, które uczą się nowych rzeczy. Proces przyswajania umiejętności czy informacji przebiega wówczas wolniej niż wtedy, gdy edukacja pozbawiona jest wartościującej presji. Szczególnie hamująco ocenność działa w obszarach wymagających kreatywności, dywergencji, innowacyjności, przy twórczości artystycznej, przy rozwiązywaniu złożonych problemów matematycznych, podczas dyskusji filozoficznych.

Stymulacja oceną sprawdza się w jednym przypadku - gdy mamy do czynienia z ekspertami, osobami które już świetnie opanowały jakąś umiejętność. Pod wpływem presji istotnie wykonują zadania lepiej. Dlatego w przypadku wyczynowców -doping kibiców czy obecność sędziów sprzyja lepszym rezultatom.


Niemniej - naciski zewnętrzne prowadzą głównie do tego, że sprawniej wykonujemy wyuczone wcześniej czynności. Nie sprzyjają tworzeniu nowych rozwiązań, uwalnianiu myśli, szukaniu niestandardowych form wyrazu. Do tego potrzebna jest przestrzeń do działania, która nie wiąże się z pragnieniem dopasowania się do oczekiwań innych...


Tomasz Tokarz

sobota, 9 kwietnia 2016

Dorośli - zajmijmy się sobą...

Często słyszę tezę, że dzieci, jako istoty niedojrzałe, wymagają dyscyplinującej obróbki. Któż jednak miałby to robić? Kto ma je urabiać? My dorośli? Przecież sami jesteśmy pogubieni, sfrustrowani, pełni lęków i niepokojów. Ukrywamy się za maskami, przenosząc własne fobie na najmłodszych.

Przestańmy udawać nieomylnych. Zmierzmy sie z własnymi deficytami. Uporządkujmy samych siebie - to najlepsze co możemy zrobić dla naszych dzieci.

Tomasz Tokarz

Dorośli - zajmijmy się sobą...

Często słyszę tezę, że dzieci, jako istoty niedojrzałe, wymagają dyscyplinującej obróbki. Któż jednak miałby to robić? Kto ma je urabiać? My dorośli? Przecież sami jesteśmy pogubieni, sfrustrowani, pełni lęków i niepokojów. Ukrywamy się za maskami, przenosząc własne fobie na najmłodszych.

Przestańmy udawać nieomylnych. Zmierzmy sie z własnymi deficytami. Uporządkujmy samych siebie - to najlepsze co możemy zrobić dla naszych dzieci.

Tomasz Tokarz

Szkodliwość oceniania

Tym, co mi chyba najbardziej przeszkadza w szkole są oceny. Ich szkodliwy charakter jest wieloaspektowy. W tym miejscu tylko prześlizgnę się po problemie.

Przede wszystkim oceny zaburzają istotę procesu uczenia się - czyli zmierzanie do rozwoju (rozumianego jako stopniowe poznawanie siebie, innych ludzi, otaczającej rzeczywistości). Po wieloletnim urabianiu stają się dla młodych ludzi celem samym w sobie. W efekcie ciężko im przygotować projekt, który nie podlega zewnętrznemu wartościowaniu. Brakuje im do tego zapału.

Uczniowie uczą się dla cyferek na świadectwie - nie po to, by lepiej zrozumieć samego siebie, swoją indywidualną rolę, miejsce we wspólnocie, by rozwijać zainteresowania, umiejętnie wykorzystywać posiadane zasoby, zdobywać przydatne kompetencje. Im mocniej koncentrują się na stopniach tym bardziej tracą naturalne zainteresowanie światem. Co więcej, dla ich zdobycia (lub uniknięcia) są gotowi iść po linii najsłabszego oporu, co niejednokrotnie kończy się oszukiwaniem - ściąganiem, przepisywaniem zadań, kupowaniem rozwiązań na internecie.

Przez stymulowanie ocenami uczniowie zatracają wewnętrzną motywację, związaną z chęcią doskonalenia się i zrobienia czegoś sensownego dla innych. Oceny sprowadzają uczenie się (czyli fascynującą przygodę w świecie wiedzy i umiejętności) do nudnej pracy - za wykonanie której trzeba otrzymać wynagrodzenie. Obawa przed otrzymaniem negatywnych stopni z przedmiotów, których młody człowiek najzwyczajniej nie lubi odciąga go od obszarów, które rzeczywiście go fascynują i w których ma szansę zostać ekspertem.

Oceny w oczywisty sposób wymuszają standaryzację i uniformizację, czego najbardziej widocznym przejawem są schematyczne klucze odpowiedzi. Dają jedynie złudzenie obiektywizmu. W istocie konstruowane są pod tzw. typowego ucznia - który nie istnieje. Powodują, że młodzi ludzie zamiast puszczać wodze wyobraźni, tworzyć, pielęgnować zdolność myślenia dywergencyjnego czy lateralnego, skupiają się na tym, jak sformułować odpowiedź, by wpasowała się w matrycę.

I wreszcie - oceny przekształcają szkołę w instytucję władzy i opresji. Stają się dla nauczyciela instrumentem manipulacji uczniami, narzędziem wymuszania dyscypliny, sztucznym regulatorem posłuchu. Utrudniają budowanie autentycznych relacji, pozbawionych lęku, strachu przed karą.

Najwyższy czas przejść od kultury oceniania do kultury doceniania.

Tomasz Tokarz

czwartek, 7 kwietnia 2016

Wolność a świadomość

Wolność jest arcyciekawym tematem do rozważań. Szczególnie interesuje mnie jej odbiór w potocznym dyskursie (także przy okazji edukacji, wolnych szkół/wolnych dzieci). Wolność często animizowana jest jako swobodnie biegnący koń. Jego galop traktowany jest jako metafora wolnego działania. Czy jednak nie mylimy wolności z naturalnością? Czy ta pierwsza nie zakłada możności świadomego wyboru?

Mustang galopuje, bo nic innego nie potrafi robić. Został do tego biologicznie zaprogramowany. Nie ma świadomości innego życia, innych decyzji, innych modeli funkcjonowania w rzeczywistości. Działa bez refleksji nad własną egzystencją. Nie zapoznał się z pakietem opcji, na podstawie których mógłby samodzielnie wypracować własną ścieżkę rozwojową. Jest dziki i swobodny - czy to jednak nie za mało, by określić go wolną istotą?

Swoboda (czyli możliwość niekrępowanego działania) jest warunkiem koniecznym wolności, lecz niewystarczającym...

Tomasz Tokarz

Rodzice w szkole


Dużo mówimy o potrzebie obecności nas - rodziców w szkole. O współtworzeniu jej. O byciu jej częścią. O uprawnieniach. O konieczności wpływania na jej kształt. Tak, trudno kwestionować fakt, że rodzice mają prawo wiedzieć, jak uczą się ich dzieci. Mają prawo oddziaływania na kierunki i sposoby kształcenia istot, które są dla nich najważniejsze.

Jednak wydaje mi się, że wielu z nas gdzieś w środku myśli podobnie: jakże pięknie byłoby znaleźć szkołę, w której nie musiał(a)bym być. Której zaufam na tyle, że z czystym sumieniem powierzę jej swoje dzieci. I nie będę musiał(a) wciąż myśleć, co się tam dzieje. Większość z nas, rodziców, nie ma przecież przestrzeni, energii i czasu, by przesiadywać w budynku szkoły. By stale i aktywnie włączać się w jej życie. Mamy swoje zadania i obowiązki. Właściwie w jakiej roli mielibyśmy to robić? Strażników efektywności? Doradców? Kontrolerów dzieci? Jednym z elementów dorastania jest stopniowe nabywanie samodzielności, autonomii, niezależności - także od rodziców. Szkoła jest miejscem, gdzie może się to dokonywać. 

Jest w nas rodzicach sporo lęków, niepewności, czasem traum. Bywamy reaktywni - podatni na głosy z zewnątrz. Każdy z nas ma trochę inną wizję. Każdego niepokoją inne rzeczy. Bywamy zagubieni lub przeciwnie - zbyt pewni tego, co chcemy(MY!) dla naszych dzieci (czasem bez pytania ich samych o zdanie). Szkoła nie jest w stanie uwzględnić wszystkich oczekiwań. To co możemy zrobić więc najlepszego, to rozsądnie wybrać szkołę dla naszych dzieci. Nie tę przodującą w rankingach. Tę autorską, przyjazną, kierowaną przez mądrego, refleksyjnego dyrektora, dysponująca kompetentną, świadomą kadrą pedagogiczną. A potem zaufać jej i naszym pociechom. Dobra, przemyślana placówka, jest otwarta na głosy rodziców. A jednocześnie zdolna świetnie sobie radzić bez ich obecności.

Tomasz Tokarz

Wypowiedź pochodzi z bloga: 

Jak rozwijać kreatywność

Niedawno miałem wykład dla rodziców na temat rozbudzania kreatywności dziecka. Podsumowując go w jednym zdaniu można powiedzieć, że najlepszym sposobem na wychowanie kreatywnego dziecka jest wspieranie go w procesie swobodnego rozwoju i budowania własnej wartości. Poprzez zapewnienie mu przyjaznej atmosfery dającej poczucie bezpieczeństwa (opartej na jasnych zasadach, pozbawionej lęku i zbędnego stresu), pozwalającej na korzystanie z wrodzonej ciekawości i chęci eksploracji. Co możesz dodatkowo zrobić?

- Okazuj dziecku, że je szanujesz i w nie wierzysz. Że jesteś po jego stronie
- Więcej inspiruj i wspieraj - mniej oceniaj 
- Dawaj przestrzeń do autonomicznej pracy. Pozwalaj na autorskie rozwiązania.
- Pozwól dziecku, by samo próbowało zmierzyć się z wyzwaniami. Nie rób wszystkiego za nie. Niech zobaczy, że potrafi
- Korzystaj z codziennych doświadczeń, naturalnych sytuacji, zwykłych zdarzeń. Zachęcaj dziecko do próby wyjaśniania tego, co się wydarza ("jak do tego doszło?", "czemu tak się dzieje?")
- Pozwalaj na eksperymentowanie, którego nieodłączną częścią są błędy i niepowodzenia - na nich dziecko nauczy się najwięcej
- Twórz przestrzeń do rozmowy, dyskusji, dzielenia się przeżyciami, wymiany interpretacji i opinii
- Sam bądź kreatywny – jeśli oczekujesz od dziecka kreatywności
- Zadawaj pytania otwarte, dające przestrzeń do wielu możliwych odpowiedzi. 
- Zachęcaj do zadawania pytań. Nie lekceważ ich, nie obśmiewaj nawet jeśli wydają Ci się absurdalne. 
- Pozwól dziecku, by uczyło Ciebie. Stań się jego uczniem
- Baw się słowami, wykorzystuj skojarzenia. Zachęcaj do tworzenia rebusów i zagadek
- Nie zmuszaj, nie stosuj presji, nie karz za porażki czy błędne (według Ciebie) odpowiedzi 
- Nie dawaj gotowych rozwiązań. Pozwól, by dziecko samo do nich doszło
- Nie stymuluj za mocno, nie wypełniaj dnia aktywnościami – pozwól na nudę - bywa niezwykle inspirujaca 
- Zachęcaj do zabawy i sam baw się z dzieckiem. Pozwól przy tym, by dziecko ustalało jej zasady
- Nie krytykuj – pozwól dziecku na własne zdanie, własną opinię
- Nie oceniaj pomysłów, nie wartościuj, nie zabijaj ich - wspólnie z dzieckiem analizuj ich realność

Tomasz Tokarz

Uczenie przez działanie

Sporo uwagi media poświęciły ostatnio niskiemu zaangażowaniu obywatelskiemu młodych ludzi. Istotnie, nie jest zbyt wielkie. I to pomimo kolejnych programów skierowanych na wzmacnianie aktywności.

Trudno się jednak dziwić takiej sytuacji. Nie da się kształtować postaw obywatelskich, rozwijać zaangażowania w sprawy publiczne przez samo mówienie, jakie to ważne. Przez przekonywanie o istotności działania. Przez dyskusje o społeczeństwie otwartym. Tego trzeba doświadczać. Praktykować to. Realizować w działaniu.

Trudno przygotować uczniów do funkcjonowania w demokratycznej wspólnocie przez zamknięcie ich na kilkanaście lat w instytucji opartej na sztywnej hierarchii i podporządkowaniu.

Jesper Juul pisze: Rodzice chcą mieć odpowiedzialne dzieci, sprawnie radzące sobie w społeczeństwie, ale kompetencji społecznych nie zdobywa się lekcjach, na których rządzi przymus i posłuszeństwo. Zdobywa się je, swobodnie rozwijając się razem z innymi dziećmi pod okiem empatycznego pedagoga.

Tomasz Tokarz

Maszyna a organizm

Za pomocą prostych poleceń, jednokierunkowych dyrektyw, odgórnych rozporządzeń (włącz/wyłącz, rób/nie rób, idź/stój) można łatwo sterować nieskomplikowaną maszyną. Stworzyć procedury, zaprogramować, kontrolować ściśle funkcjonowanie. Nie da się jednak tak zarządzać żywym, wciąż ewoluującym, rozwijającym się organizmem - grupą świadomych siebie ludzi, dążących do samodoskonalenia...

Tomasz Tokarz

Bez przemocy

Jakże dużej odwagi, wewnętrznej siły i poczucia własnej wartości potrzeba do zbudowania z uczniem relacji pozbawionej przemocy. Bez wykorzystywania przewagi pozycji, formalnego autorytetu, sztucznych reguł. Bez tresowania strachem. Bez manipulowania ocenami. Bez tych wszystkich ucieczkowo-lękowych strategii przetrwania...

Jakże dużej odwagi, wewnętrznej siły i poczucia własnej wartości potrzeba, aby zainspirować ucznia i umieć zachęcić go do uczenia się, pozostając sobą...

Tomasz Tokarz

niedziela, 3 kwietnia 2016

Sen o turkusowej szkole

Miałem sen. Przyśniła mi się turkusowa szkoła czyli grupa wzajemnie inspirujących się osób, o różnych potencjałach i talentach, którzy spotykają się, by towarzyszyć sobie w rozwoju. Wymieniajacych się wiedzą, umiejętnościami, doświadczeniami. Realizujących określone zadania w wybrany przez siebie sposób. Współpracujących z innymi grupami.

W takiej grupie możliwe byłoby: 
- odkrywanie siebie, rozpoznawanie mocnych stron, talentów, możliwości
- wykorzystywanie tej wiedzy w praktyce
- swobodna eksploracja, przeżywanie, doświadczanie świata 
- stopniowe przejmowanie odpowiedzialności za własny rozwój
(dokonywanie wyborów, samorządzenie)
- budowanie autentycznych, dobrych relacji, skuteczne komunikowanie się
- efektywna praca w zespole, gdzie każdy wnosi swoje naturalne predyspozycje 
- eksperymentowanie, ryzykowanie, wychodzenie poza schemat, kreatywne rozwiązywanie problemów
- tworzenie realnych projektow i wdrażanie ich w życie

A potem się obudziłem i pomyślałem... że właściwie to już się powoli dzieje. Zalążki takich samouczących się wspólnot już są. Warto uczynić je bardziej widocznymi.

Tomasz Tokarz

Nie da się...

Tym razem nieco ironicznie: Postanowiłem pomóc wszystkim tym, którzy nie chcą zmiany edukacyjnej. Czasem brakuje argumentów uzasadniających opór. Przyda się wówczas kilka zwrotów kluczy. Repertuar jest dość duży - to tylko przykłady. 

- Jakoś do tej pory stare metody się sprawdzały prawda?
- Kto to wymyślił? Pewnie jakiś doktorek z uczelni, który nie zna życia...
- Bądźmy realistami u nas to nie wyjdzie. 
- To nie nasza sprawa. Nie należy to do naszych obowiązków. 
- To nie zależy od nas. My nic nie możemy. 
- Radziliśmy sobie do tej pory bez tych nowości. 
- Nikt mnie nie będzie uczył, co mam robić (jak mam uczyć).
- Przecież tego jeszcze nikt nie robił – to nie może działać. 
- To tylko ładnie wygląda na papierze. Rzeczywistośc jest inna
- Mamy za dużo innej pracy
- Nic się nie da zrobić. System nas blokuje.
- My byśmy chcieli ale... rodzice
- My byśmy chcieli ale... nauczyciele
- My byśmy chcieli ale... dyrektorzy
- My byśmy chcieli ale... gmina
- My byśmy chcieli ale... politycy

Rozbijanie postaw jest niezwykle trudne a racjonalne argumenty słabo działają. Niemniej warto próbować mierzyć się z tego rodzaju tezami, które można nazwać zastałkami :)

Tomasz Tokarz

Ważni ludzie na naszej drodze

Na naszej drodze pojawiają sie czasem ważni ludzie. Przynoszą ze sobą to, czego w danym momencie potrzebujemy. Inspirację lub gotową propozycję. Akceptującego głaska lub motywującego kopniaka. Wyciszenie lub wstrząśnięcie. Przypomnienie lub zapomnienie.

Kontakt z nimi ożywia, pobudza do działania lub pozwala się uspokoić, zatrzymać w kompulsywnej pogoni za chimerami. Umożliwia odkrycie tego, co istotne choc wyparte lub wykasować to, co blokujące i niszczące.

Co sprawia, że się zjawiają? Mówimy: "to nie mógł być przypadek, że świat Cię przyniósł właśnie teraz". Szukamy odpowiedzi na zewnątrz. A może cały czas byli blisko ale ich nie widzieliśmy. Dostrzegliśmy ich, kiedy staliśmy się na to gotowi. Kiedy dojrzeliśmy do tego, by wreszcie dojrzeć. I przyjąć to, co mogą zaoferować.

Tomasz Tokarz

Idealizacja dyscypliny

Ilez razy słyszałem ten argument: "za moich czasów była dyscyplina, przemoc i kary i jakoś moje pokolenie (mówią 40-60 latki) wyrosło na dobrych ludzi/porządnych ojców". "Nie to co dzisiejsza generacja" " Jeśli rzeczywiście było tak dobrze, to czemu ci rzekomo świetnie wychowani ludzie, z których większość przeszła tak idealizowaną obowiązkową służbę wojskową ("co czyni mężczyznę z mięczaka") nie potrafili odpowiednio przygotować swoich synów.

Skąd ich bezradność? Skąd tyle frustracji i fobii? Skąd tyle nienawiści do obcych? Skąd rozwalone związki? Skąd zaburzenia psychiczne (cierpi na nie podobno kilka mln dorosłych Polaków)? Skąd tak wysoki współczynnik samobójstw (niemal najwyższy w Europie)? Skąd codzienne topienie smutków w alkoholu? Skąd hałdy kompleksów przejawiające się bądź ślepym kopiowaniem obcych modeli, bądź jałowymi tęsknotami za mityczną przeszłością? Skąd tyle żalu i rozpaczy? Skąd ta powszechna i dojmująca nieufność?

Tomasz Tokarz

Bądź zmianą

Jak masz wspierać innych ludzi, kiedy nie radzisz sobie ze sobą?
Jak masz ich ratować, kiedy sam jesteś chodzącą, otwartą raną?
Jak masz inspirować do rozwoju, kiedy sam jesteś pogubiony?
Jak chcesz walczyć ze złem tego świata, kiedy nie pokonałeś go w sobie?
Zadbaj najpierw o siebie. Staw czoła własnej słabości, pustce, ciemności. Swoim lękom. 

"Bądź zmianą, którą pragniesz ujrzeć w świecie".


Tomasz Tokarz

Znać teren

Jeśli chcesz być przewodnikiem musisz znać teren, po którym prowadzisz ludzi. Wytyczone szlaki, mało uczęszczane trakty, trudno dostępne ścieżki. Wiedzieć gdzie są urwiska, bagna, rozwidlenia. Musisz wiedzieć, jak przetrwać załamania pogody, burze i nawałnice. Gdzie się schronić. Jakich rozwiązań unikać. Takiej wiedzy nie znajdziesz w książkach. Czasem musisz po prostu tego doświadczyć.

Dlatego przyjmij to, co się przydarza z pokorą. Uczyni Cię to bardziej świadomym. Bliższym życia. Bardziej wiarygodnym.

Tomasz Tokarz

Stań się, kim możesz

Internet pełen jest motywacyjnych apeli w stylu "możesz wszystko', "granice nie istnieją", "możesz stać, się kim zapragniesz". Ok, rozumiem - afirmacja się przydaje. Czasem dodaje trochę wiary. Niemniej uleganie takim hasłom często sprowadza się do kopiowania obcych pomysłów na życie, kserowania zewnętrznych modeli, bezrefleksyjnego upodobniania się do kogoś innego. W konsekwencji może prowadzić do odklejenia się od siebie i pogrążenia w świecie złudzeń.

Prawdziwy rozwój nie polega na uznaniu, że „mogę stać się, kimkolwiek zechcę” (w oderwaniu od swego "ja", posiadanych zasobów, charakteru, osobowości) lecz na adekwatnym rozpoznaniu, kim rzeczywiście możemy być, na odnalezieniu własnej, niepowtarzalnej ścieżki, na umiejętności wykorzystania tego, co mamy (talentów, zdolności, predyspozycji) do jak najpełniejszego wyrażania siebie.

Tomasz Tokarz

Szkoła a kreatywność

Nie upajam się krytykowaniem współczesnej szkoły. Staram się dostrzegać jej pozytywy. Jest w niej wielu fantastycznych edukatorów robiących inspirujące rzeczy. Niemniej jako instytucja (zuniformizowana i zbiurokratyzowana) staje się ona coraz bardziej dysfunkcjonalna - paradoksalnie także według własnej logiki istnienia. Nie osiąga celów, jakie sama sobie wyznacza.

Szczególnie razi marnotrawstwo czasu. Swieży absolwenci tej instytucji niewiele pamiętają z tego, czego byli tam nauczani. A spędzili tam kilkanaście tysięcy godzin.

Współczesna standardowa szkoła to jeden z najbardziej wyrafinowanych inhibitorów talentów. Nie potrafi rozpoznać i rozwijać naturalnych predyspozycji dzieci. A przecież każde z nich jest zdolne - tylko często nie ma przestrzeni do odkrycia atutów, zasobów, mocnych stron. Swego indywidualnego środka wyrazu.

Powkładane w schematyczne formy i matryce, szlifowane i obrabiane wedle wymyślonego wzorca intelektualnej poprawności - traci stopniowo zapał, ciekawość i kreatywność, charakterystyczne dla wczesnych faz rozwojowych.

Tomasz Tokarz