Ciekawym mechanizmem, który może zaburzać nasz proces poznawczy, jest tzw. “pełzający determinizm” (creeping determinism), zwany także "efektem pewności wstecznej". W skrócie jest to tendencja do stwierdzania nieuchronności pewnych zjawisk na podstawie wiedzy, że...się zdarzyły. Kiedy znamy efekt jakiegoś wydarzenia uznajemy go za łatwy do przewidzenia.
Taka tendencja znajduje często odzwierciedlenie w naszym myśleniu. Przekonujemy innych i siebie samych, że: “tak musiało się stać”, "wiedziałem, że tak się stanie", "nie dało się tego uniknąć". Odrzucamy alternatywne rozwiązania. Czasem nawet nie potrafimy ich sobie wyobrazić. Te fakty, które wystąpiły uznawane są przez nas za konieczne. W efekcie sztucznie wmontowujemy je w łańcuchy przyczynowo-skutkowe. Budujemy sobie na ich podstawie sztywną historię, gdzie nie ma miejsca na inne opcje.
Taki wsteczny determinizm może dać nam pocieszenie. Może pełnić funkcję mechanizmu obronnego - skoro "nic się nie dało zrobić" to odpadają nam wyrzuty sumienia, rozterki, dylematy. Nie uciekamy w rozpamiętywania. Jednocześnie jednak utrwala w naszych głowach wizję rzeczywistości, jako ciągu zdarzeń, na które nie mamy większego wpływu. To może działać bardzo usypiająco, ograniczając nasze poczucie sprawstwa...
Tomasz Tokarz
Tomasz Tokarz
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz